Gancaran (Prosa)
inggih punika kekawian utawi karangan sane bebas sane nenten kaiket antuk
uger-uger sekadi tembang,
guru lagu lan padalingsa.
Gancaran (prosa) Prasida kakepah sekadi ring sor
puniki :
1. Satua.
Satua
malih kapalih dados 7 soroh, inggih punika:
1.
Manusa
tekening Beburon.
Conto: Belibis Putih, Nang Cubling, Ayam Ijo Sambu
Conto: Belibis Putih, Nang Cubling, Ayam Ijo Sambu
2.
Manusa
tekening Manusa.
Conto: I Dempuawang, Nang Bangsing tekén I Belog
Conto: I Dempuawang, Nang Bangsing tekén I Belog
3.
Manusa
tekening Dewa.
Conto: I Raré Angon, Tosning Dadap Tosning Presi
Conto: I Raré Angon, Tosning Dadap Tosning Presi
4.
Manusa
tekening Raksasa.
Conto: I Dong Ding, I Ketimun Mas, I Gringsing teken Ni Ranjani
Conto: I Dong Ding, I Ketimun Mas, I Gringsing teken Ni Ranjani
5.
Beburon
tekening Dewa.
Conto: I Cicing Gudig
Conto: I Cicing Gudig
6.
Beburon
tekening Beburon.
Conto: I Kedis Sangsiah teken I Bojog,. Kambing Takutin Macan
Conto: I Kedis Sangsiah teken I Bojog,. Kambing Takutin Macan
7.
Beburon tekening Entik-entikan.
Conto: I Lutung teken Kakua mamaling isen. Gajah ane Nyapa Kadi Aku
Conto: I Lutung teken Kakua mamaling isen. Gajah ane Nyapa Kadi Aku
2. Babad,
conto : Babad Brahmana, Babad Kesatria Taman Bali, Babad Pasek Gegel
3. Mitos,
conto : Kisah Mayadanawa, Dalem Balingkang, Sang
Hyang Saab.
4. Legenda,
conto : Kebo Iwa. Jaya Prana lan
Layon Sari
5. Prasasti,
conto : Prasasti Bebetin, Belanjong.
6. Epos,
conto : Mahabharata lan Ramayana.
7. Tantri,
conto : Ni Diah Tantri, Bhagawan Dharmaswami
8. Pralambang (Basita Paribasa),
Pralambang
kapalih
dados 16, inggih punika:
1.
Sesonggan.
Conto:
a.
Abias
Pasih, sukseman ipun : nenten kenii antuk ngewilangin
ketah ipun
b.
Aduk
Sere aji keteng sukseman ipun : umpami ring desa wenten
karma desan ipun adiri malaksana kaon (mamaling), raris maka Desa kaucapan kaon
seneng memaling
2.
Sesenggakan.
Conto:
Conto:
a.
Buka
Besi Teken Sangihane, Pada Apesne, sukseman ipun sekadi
anake mapakarya , sang nalih miwah sang kadalih, jaten sami-sami nelasan
prabeya
b.
Buka
cicinge ngongkong, tuara pingenan nyegut , sukseman ipun :
sekadi jadmane sane degag ngsku wanen , kewanten jatin ipun getap.
3.
Sesawangan.
Conto:
1.
Rambute
inggel ngredep kadi bulun jangkrik.
2.
Rarike
madon intaran.
3.
Paliatne kadi tatit
4.
Isitne ngembang rijasa
5.
Tayungane kadi busunge amputang
4.
Papindan.
Conto:
Conto:
a.
Boke malayah alu, teges ipun : boke mirib layah alu masepak
muncuk ipun.
b.
Beragaring tulangne mamukun
kalotteges ipun
mirib bun kalot.
c.
Panyingakane nunjung biru , teges ipun penyigakane mirib
tunjung biru nganggo cilak.
d.
Cunguhe menyambu rakta , teges ipun cunguh gede tur barak.
e.
Kumise majadengkol, teges ipun : kumis samah tur
gelgel.
f.
Kupinge nyanggar sekar, tegasipun: karnane becik sumpangin
sekar.
g.
Kukune memapah biu, tegesipun: kukune mirip papah biu,
sada lengkung.
h.
Lambene barak ngatirah, tegesipun: lambene mirip buah
katirah barak.
5. Sasemon.
Conto: ape perlune ngubuhin kayu buka kene, ane tana guna , tulen bene lakar tuyuh nyampatan luu sai-sai
Conto: ape perlune ngubuhin kayu buka kene, ane tana guna , tulen bene lakar tuyuh nyampatan luu sai-sai
6. Sloka.
Conto:
Conto:
a.
Buka
slokane tusing ada abian ane tusing misi lateng,
sukseman ipun nenten wenten Banjar sane nenten medaging anak sane kual
b.
Buka
slokane disisine maukir di tengahne pulasan, sukseman ipun
pekatenan ipun ring sisine becik kewanten sujatin ipun manah nyane kaon(dusta)
7. Sesimbing.
Conto:
Conto:
a.
Be di pengorengane bang ngeleb: teges ipun :sekadi anake ngambil
anak istri bajang,sampun kakening , rikala ipun lenge, anak istri punika malaib.
b.
Bas tegeh baan negak, dilabuhe
baonge lung.
Teges ipun : sakadi anake polih pangkat tegeh, raris nyeled pipis (korupsi),
ipun katara raris kausanang makarya tur ipun salah mahukum.
c.
Sadueg-dued semale makecos, pasti
taen ulung;
tegesipune : Asapunapi je ririh anake, pasti ipun taen iwang utawi salah.
d.
Yadin asapunapi tegeh pakeber
badudane , di ulungne masih ke taine sukseman ipun : yadin amunapi ageng anake polih kabagian
yening sampun ganti surud kasadian ipun , taler ipun mawali tiwas sekadi kuna
e.
Semunne nyukcuk langit sukseman ipun kaucapan ring anake
sombong.
8. Wewangsalan.
Conto:
Conto:
a.
Asep
menyan maje gau , nakep lengar aji kau
b. Be lele mawadah kau,
suba jele mara tau.
c. Bedeg majemuh bangsing di banjar
, jegeg buin lemuh langsing lanjar
d. Don sente don plindo,
ade kene ade keto.
9. Peparikan.
Conto:
Conto:
1.
Be taluh pejang jumah
Kakuana
ampe-ampelang
Kaden
aluh ngalih somah
Di
tuane maselselan
2.
Ngalap wani ngaba bawang
Ngalap
manggis empes-empesin
Anak
jani tuara tawang
Ulat
manis mamanesin
10. Cecangkitan.
Conto:
Conto:
a.
Di
uma mula jagung atebih tusing enyak mentik teges ipun jagung
sane matebih pamula janten nyak mentik.
b.
Ngoreng
Gerang pesu lengis , ngoreng muluk tusing pesu lengis
teges ipun yening ngorang Gerang pesu lengis, ngoreng muluk tusing pesu lengis.
11. Raos ngémpélin.
Conto:
1.
Napi kalih ditu.
2.
Jumah uyut makejang anake ningeh
12. Cecimpedan.
Conto:
1.
Apa
maglebub
masuryak? Cawisannyane: danyuh.
2.
Apa
maglebug
nelik? Cawisannyane: pongpongan.
13. Cecangkriman.
Conto:
Berag
landung,
Ngelah
panak cenik liu,
Memene
slelegang,
Panak ne
jekjek enjekin,
Menek
tuun,
Mememne
gelut gisiang. (Jan)
Jalan
buntu,
Tan
masepak nolor terus,
Nyen
makeneh mentas,
Apang
elahang agigis,
Musti
blenggu,
Majalan
ditu magaang. (Titi)
Kaki
Pucung,
Awak
bunter maretungtung,
Basange
anginan,
Sing paek
ye ninjakin,
Uber
kepung,
I kaki
incang-incangang. (Bola)
14. Bebladbadan.
Conto:
1.
Matiuk jawa = belati = ngulati
2.
Mataluh nyuh = tombong = sombong
3.
Maabian jawa = kebon = ngebon
4.
Maadin kuud = klungah = jengah
5.
Nelungdasa lima = patsasur = ngangsur
15. Sesapan.
Conto:
1.
Kaki-kaki
Bentuyung, eda kasabanina tiang, tiang cucun kakine. Ini diucapkan ketika ada
hujan lebat dan ada petir menyambar, maka karena takut diucapkanlah sesapaan
tersebut.
2.
Ih,
kayu sakti tiang nunas sikepan apang rahayu tiang mamargi. Diucapkan ketika
akan bepergian bersama dengan anak kecil, agar dilindungi oleh Hyang Widhi.
creted by ida bagus putra hari sudewa
Tidak ada komentar:
Posting Komentar